Улаан-Баатра хотын олон мянган зоной стадион дээрэ буряад hур харбалгаар мүрысөөн хоер үдэрэй туршада үнгэргэгдэбэ. Забайкалиин хизаарай hур харбагшадай түрүүшын команда түрүү hуури эзэлжэ, Ага тойрогойнгоо арад зониие баясуулаа юм. Зургаан эрэшүүл, хоер эхэнэрнүүдhээ бүридэhэн Агын гурбан команданууд энэ тэмсээндэ хабаадаа. Агын түрүүшын командын харбагшад 58 дахин ласти тудажа, 452 очко абажа, Буряад ороной командые 38 очкогоор илажа гараа. 376 очкотой Улаан-Баатарай команда 21 очкогоор Буряад Республикын Захааминай районой командые илажа, 3-дахи hуури эзэлбэ. Хорин командаhаа бүридэhэн 200-гаад hур харбагшадай дунда үсэд нэтэрүү харбалгын дүнгүүдээр, Ага-Хангил нютагhаа гарбалтай 45-наhатай Дугар Гармажапов энэ удаа дахин «Алтаргана» нааданай абарга мэргэн боложо гараба. Тэрэ 15 ласти тудажа, 62 очкотой боложо, тон hайн дүн харуулаа юм. Бүhэтэйшүүлэй дунда 2-дохи, 4-дэхи hууринуудые Агын тойрогой мэргэнүүд Болот Ринчинов ба Гонгор Тучинов гэгшэд эзэлбэд. Шангай 3-дахи hуурида Буряад Республика түлөөлhэн Эрдэм Жигжитов хүртэбэ. Тиин манай мэргэн хабаадагшад энээн дээрэ тогтоогүй, 7-дохи, 8-дахи hууринуудые Владимир Жаргалов, Арсалан Дармаев эзэлhэн байнад. Эхэнэрнүүдэй дунда шангай түрүү hууринууд Монгол ороной харбагшад Оюунчимэг, Нямдаваа, Баярмаа гурбандаа олгогдоо. Ага тойрогой Амидхааша hууринай Марина Тучинова 5-дахи, Зудхэлиин Саяна Дориева 6-дахи, Ага-Хангилай Лыгжима Сосорова 7-дохи hууринуудые эзэлээ юм. Хэдэн гүрэнэй олон командануудай дунда эрхим дүнгүүдые харуулhан Агын хоердохи командада 6-дахи hуур олгогдоо.
Монгол ороной буряад hур харбалгын холбоондо ажалладаг, энэ мүрысөөнэй секретарь Бүмөөгэй Амарсайхан үнгэржэ байhан наадан тухай тобшохоноор хөөрэжэ үгэбэ:
«Алтаргана» нааданай hур харбалгын мүрысөөндэ олон бэрхэ, шамбай, мэргэн годлинуудтай тамиршад сугларбабди. Ород гүрэнhөө 9 бүлэг, Хитад гүрэнэй Шэнэхээн нютагhаа 2 бүлэг, Монгол оронhоо 12 бүлэг, хамта дээрээ 200-гаал хүн суглараад, наадаяа эхилжэ байнабди. Харбаашад арбан нэгэн зураахайнуудые хубаалдажа харбаха еhотой. Анхан зураахайгаа газар дээрэ бэлдэжэ харбадаг hаа, hүүлшын хэды жэлнүүдтэ зураахайгаа табсан дээрэ табижа харбадаг болоhон байнабди. Хүн бүхэн 45 метр зайhаа 8 hомо харбаад, 30 метр зайда орохо. Табин хуби абажа шадаагүй хүн, hурша номоо орхихо баатай болоно. Саашаа баhал 45,30 метр зайhаа 8 hомо табигдаа, харин 48 hуршадhаа 28-иинь тудабагүйл, тэрэ харбагша мүрысөөнhөө гарана. Дахяад энэ зайда харбаhанай hүүлдэ, нэгэ бүлэг соо байhан 8 харбагшадай очконууд нэмэгдэжэ тоологдоно. Тон олон очко абаhан бүлэг түрүүлнэ. Ласти гээшые хамагай оло дахин оноhон хүн гол харбааша болоно. Энэ наадандамнай мэргэн годлинуудтай зон олоор суглараа, шангахан тэмсэл эхилээд байhаниинь эли байна даа.
«Алтаргана» нааданай hур харбалгын мүрысөөндэ ганса залуу, шамбай хүбүүд, басагад хабаадана бэшэ, наhажаал үбгэдшье, залуу гүлмэрхэн үхидшье зогсонод. Иигэжэ хүгшэн, залуу илгаагүй найрлажа, баясажа ябахадань, ехэ урматай байна даа. 

Удаадахи фестиваль –Забайкалиин хизаарта

Июлиин 23-ай үдэшын 7 сагhаа Улаан-Баатар хотын гүрэнэй соелой байшан соо «Алтаргана нааданай түгэсхэлэй баяр еhолол ба урда зүгэй эстрадын ододой гала-концерт эмхидхэгдэбэ.
Гурбан дабхартай hууринуудтай томо, уужам байшан соо бүгэдэ буряадай «Алтаргана» нааданда хабаадаhан зон суглараа юм. Ганса хабаадагшадай суглархада заал дүүрээ, харин нааданай түгэсхэлдэ байхаяа hанаhан зон олон лэ байгаа даа. Еhололой эхиндэ нэн түрүүн эмхидхэлэй комитедэй түрүүлэгшэ, Монголой правительствын гэшүүн, соелой, hуралсалай, эрдэм ухаанай министр Отхонбаяр тайзан дээрэhээ баярай үгэнүүдые хэдэжэ, «Алтарганын» туг Росси гүрэнэй Забайкалиин хизаарай делегацида дамжуулба. Энэ делегациин хүтэлбэрилэгшэ Забайкалиин хизаарай Губернатор Равиль Гениатулин «Алтарганын» нааданда хабаадагшадта амжалта хүсөөд, делегацинуудай хүтэлбэрилэгшэдтэ, эмхидхэлэй комитедэй ударидагшадта баярые хүргэжэ, «Алтаргана -2012» нааданда Забайкалиин хизаар ерэхыень урилга соносхоо. «Монгол ороной Улаан-Баатар түб хотодо бүгэдэ буряадуудай «Алтаргана» наадан ехэ үндэр хэмжээндэ үнгэргэгдэбэ. Бидэ 2012 ондо энэ hайхан надаяа иимэ үндэр хэмжээндэ үнгэргэхэ гэжэ оролдохобди. Хоер жэл болоод манай Үбэр Байгалай газар дээрэ уулзахыетнай уринабди».
Хабаадагшадта, айлшадта, харагшадта мэдээжэ артистнар, Гран придэ, алтан медальнуудта хүртэhэн хабаадагшадтай суг хамта хүгжэм дуугаа, хатар наадаа дэлгээhэн байна.

Марина БОЛОТОВА.

Врезка:
Монгол гүрэнэй комиссиин гэшүүн, Дорнод аймагай арадай хуралай түрүүлэгшэ, «Алтаргана» нааданай эмхидхэлэй комитедэй түрүүлэгшэ Сүрэнгын Хүрэлбаатар hанамжатаяа хубаалдаба:
- Бидэ Агын, Шэнэхээнэй, Дорнод аймагай буряадуудаа зуун регионой буряадууд гэжэ нэрлэдэгбди. Бүгэдэ бурядайнгаа «Алтаргана» нааданда олон түрүү hууринуудые маанад, зуун регионой буряадууд, эзэлбэбди гэжэ хэлэхэ дуратай байнаб. Наадамнай 15 номинациhаа бүридөө, 13 алтан медальнууд манай буряадуудта зүүлгэгдээ (Ага -9, Шэнэхээн-1, Дорнод аймаг - 3). «Би буряадби» гэжэ hанажа ябадаг хүн бүхэнэй досоо «Алтаргана» нааданда хабаадаха ехэ сэдьхэл, эрмэлзэл түрэнэ. Энэ фестивалиин үндэhэ абаhаар, буряад зоной хэлэ бэшэгтэ, соелдо, еhо заншалда ехэ анхарал табигдана, хэдэн гүрэнэй буряадууд бэе бэетэеэ танилсана, хоорондоо дүтөөр харилсана. Шамбай, сэбэр хүбүүд, басагадаараа, аялга hайхан хүгжэм дуугаараа, ханхинама гое еохор хатараараа олоной сэдьхэл доhолгоhон Забайкалиин хизаарай ниитэ буряад зондоо Монгол ороной арад зонhоо, Дорнод аймагайнгаа буряадуудhаа hайн hайханиие хүсэжэ, удангүй уулзажа, найр наадаа үргэлжэлүүлжэ ябахамнай болтогой гэжэ үреэхэ байнаб.

Мартагдашагүй уулзалганууд

Бүгэдэ буряадай «Алтаргана» нааданай үедэ Улаан-Баатарай талмай дээрэ зүг бүриhөө ерэhэн буряадууд уулзажа, танилсажа, гэрэл зурагта бэе бэеэ буулгажа байхыень харахадаа, долоон үнгын hолонго мэтэ гое тэрлигүүдые үмдэнхэй, улаан залаа малгайтай, мүнгэн зүүдхэлээ ханхинуулhан басагад, бэреэдые, энгэртэй гое мүнгэн хутагануудаа хабируулhан шамбай шиираг, багжагар хүбүүдые харахадаа, ямар гое хубсаhатай буряадууд гээшэбибди гэhэн омогорхол дүүрэн мэдэрэл сэдьхэлдэм түрөө бэлэй. Сог заляар ошотоhон нюдэд, баяраар халиhан нюурнууд, мартагдашагүй уулзалганууд.           Монгол ороной Хэнтэйн аймагта ажаhуудаг Дэлэгэй Чимитдоржо иигэжэ хөөрэнэ:
- 1994 ондо тон түрүүшын «Алтаргана» нааданиие Дадал hомондо хараhан байнаб. Биндарта, Батширээтэдэ болоходонь, хабаадаа hэмди. Мүнөө олон уласай наадан болоод Улаан-Баатарта боложо байхадань, бидэ баярлажа, омогорхожо, иимэ гое hайндэртэ хабаадажа байhандаа, баяртайбди.
Дорнод аймагай Дашабалбарта ажаhуудаг Цырендугарай Базаржаб иигэжэ хэлэнэ:
- Эртээнhээ түрэл гаралдаа, үүри нүхэдтөө хонходожо, «Алтаргана» нааданда булта уулзаабди. Арадай аман үгын «Буряадай нэгэ үдэр» гэhэн тэмсээ, буряад арадай дуунуудай мүрысөө hонирхон хараабди. Сэдьхэлнай дүүрэн, хүхюутэй, баяртай ябанабди.
Улаан – Баатарта ажаhуудаг Содномдаржаагай Хандацырен:
- Хун шубуун гарбалтай, хуhан модон сэргэтэй, шоно мэргэн ураатай, бүргэд hүлдэтэй бодонгуудай басаганби. Анхан уг удамни Гүнэй нютагhаа Монгол орон зөөжэ ерэhэн юм. Нэгэшье юумэ алгасангүй хараха гэжэ оролдооб. «Алтарганын» нээлтэ аргагүй гое байгаа. Бидэ олон нүхэдөөрөө суг hуужа, уяржа, уйлажа байжа хараабди даа. hонирхожо, шунажа хараhан юумэмни гэхэдэ, арадай дуунай тэмсээн. Бултал гоеор дуулана, жюридэ мэргэжэлээр бэрхэл зон hууна гээшэ ха, ондо ондоо наhанай дуушад соо эрхимүүдыень шэлэжэл абаа, шадажал шэлэнэ гэжэ хэлэхэ байнаб.
Буряадай Республикын Ивалгын аймагай «Гуламта» бүлгэмэй хүтэлбэрилэгшэ Ульзутуев Бадмажаб Хандуевич:
- Манайхин түрүү hуури эзэлээшьегүй hаа, ондоо бүлгэмүүдэй бүжэг наада хаража, hонирхожо, шэнэ hонин юумэ мэдэхэ боложо ябаабди. Ехэл гое, буряад арад зоной hүр hүлдэ үргэhэн hайндэр боложо байна. Эрдэнитэ Этигэлэй хамбада мүргэжэ, Ивалгын дасан ерыт гэжэ уринаб.
Захачин монгол үндэhэтэн, үхибүүдтэ зорюулhан хэдэн номой автор, Хобдо аймагта олон жэлдэ багшалhан Чултэмийн Дангаасурэн:
- Захачин монгол үндэhэтэн, үхибүүдтэ зорюулhан хэдэн номой автор, Хобдо аймагта олон жэлдэ багшалhан Чултэмийн Дангаасурэн:
- Захачин монголшуудай шүлэг, еhо заншал, соел түүхэ, зан абари шудалдаг тула, би буряад монголшуудай олон уласай «Алтаргана» нааданиие тон hонирхолтой үзэжэ, хаража байнаб. Олон хүнүүдээр танил болооб. hэеы гэрнүүдые гоешоон харааб.
Үбэр Монголой Шэнэхээнhээ ерэhэн Доржын Дашадугар hэеы гэрэй конкурсын жюриин гэшүүн:
- Элинсэг хулинсагни Тариин нуур багта амидардаг байhан юм. Сагаангууд омогойб. Хитад гүрэндэ амгалан тайбан ажаhуужа байнабди. «Алтаргана» наада түрүүшынхеэ хаража үзэжэ байнаб. Еhо заншалаа, дуу хүгжэмөө хэлэ бэшэгээ, аман зохеолоо hэргээжэ байхадаа, Хитад, Монгол, Ород гүрэнүүдэй эбтэй эетэй найрамдалтай байхадань, бидэ, буряадууд, иигэжэ уулзажа, хүхижэ, найрлажа байнабди. hэеы гэрэй тэмсээн тухай хэлэхэдэ, минии hанамжа иимэ: Агын hэеы гэр илгарма гое байгаа, түрүүлхээр еhоороо түрүүлээ, агынхид урданай буряадуудай байдал тон байhан соонь харуулжа шадаа гээшэ. Дашбалбарайхинай, захааминайхидай бэлэдхэл hайн байгаа, тиигэбэшье айлшадые угтаха, хүндэлхэ зан заншалай талаар тулгардана гээшэ ха. hая болотор hэеы гэр соо байhан малшан хүнби, hэеы гэрэй үүдэнэй баруун тээ үбэл түрэhэн тугал буруугаа барижа байhан буряадууд гээшэбди.

Намжилма Бальжинимаева.