Тойсомой Галсан, Ж.Чулуунбаатар.Доктор исторических наук. Дорнод амйгийн Баян-уул сум. (Түүхэн тойм). Редактор: профессор Симэдсэрэнгийн Цэдэн-Иш. Улаан-Баатор хот, 2000. 163-хи хуудаһан.
Урлаг. Урлагийн авьяастан. 1998, 2000, 2002 онуудаад буриад ая дууны «Алтаргана» наадамд тогтомол оролцож, уламжлалт соел урлдагаа сэргээн хөгжүүлэх чиглэлээр идэвх урам сэргэлээ. Эл наадмаас уран сайханч эмч Д.Батмөнх тусгай шагнал, Гэрэлцэцэгийн Эрдэнэбаатар алтан медаль, улсын тэргүүний уран сайханч Сэржмядагийн Егөөр алт, мөнгөн медаль хүртэж байлаа.
Сумын 80 жилийн ойн бэлдгэл ажлын хүрээнд нийслэл дэх сумын нутгийн зөвлөлийн тэргүүлэгчдийн санаачлагаар сумын захиргааны даргаар дөчөөд оны хүндэ жилүүдээд үр б;тээлтэй ажиллаж байсан Бондогийн Самдан даргын хүү их эмч, «Очир» хувийн эмнэлгийн эзэн С.Бат-Очирын ивээн тэтгэснээр сумын 80 жилийн уеэр тоглох авьяастны тоглолт, аймгийн төвт болох «Алтаргана» ая дууны наадмын уралдаан тэмцээнд оролцох уран сайханчдын төлөөлөгчдийн хувцасны эх загварыг нь монгол улсын эмэгтэйчүүдын байгууллагын хүндэт тэмдэг, өргөмжлол хүртсэн Жамбалын Жавзмаа өөрөө санаачлан бие галбирт нь тааруулан, хэсэг оедолчин бүсгүйчүүлиин хамт оеж гүйцээсэн нь сумын удирдлага, авьяастан төдийгүй нийт иргэдийн зүгээс зүй есны талаархал хүлээж байгаа билээ...
Ая дуугаараа түүхээ бичдэг ард зон хэр олон байдаг бол оо? Ая дуундаа туухээ шингээж хадгалдаг ард зон ажал хэрэгч байхаас аргагүй. Үе үеын улс төрийн дуутай зон түмэн олон ургальч үзэл бодролд чин зүрхнээс дуртай, хайртай, шилдэг сайн чиг...
жжжжжжжжжжжжжж
Яруу найраг, уран бүтээл. Самбуугийн Алтанцэцэг нь МУИС-ийн монгол хэл уран зохиолын анги төгсөөд, багшийн колледжид мэргэжлээрээ ажиллахын ялдам «Алтаргана» наадмын удаа дараагийн тэмцээний буряад ая дууны урилдаанд шалгарч ирсэн яруу найрагч бүсгүй юм. Тэрээр хэд хэдэн дууны үг бичсэн нь ихэвчлэн Соелын гавьяат зүтгэлтэн н Боролдойн зохиосон аяар амьдрах замдаа гарчээ.
1994 ондо Улаан-Баатар хотодо Тойсомой Галсан «Монгол буриадын амрагийн дуун” гэһэн гаршагтай «монгол буриадын янаг амрагийн дууны товчоо” гэжэ ном ШУХэвлэлийн “Эрдэм” компаниин дэргэдэ гаргаһан байна.
жжжжжжжжжжжжжж
Дорнод аймагай үргэн тала дайдаар угалзатан урдаһан Улз голой хүндыдэ Монгол уласай эрдэмтэдэй нэгэн, шарайд омогой Тойсомой Галсан түрэһэн намтартай. Тойсомой Галсан гээшэмнай МУИС-ын монгол хэлэнэй анги узэжэ гараһанһаа хойшо, олоһон мэрэгэжэлээрээ ажаллахын хажуугаар, шэнжэлэлгын ажалябуулдаг байгаа. «Хорь буриадын домгийн түүхэн үндэс» гэһэн сэдэвээр эрдэмэй доктор гэһэн нэрэ зэргэ хамгаалһан байна. Тойсомой Галсан нютаг уһанайнгаа, тодорхойбол буряад түмэнэй уг гарбал, еһо заншил, аман зохеол гээшые шэнжэжэ, ном гаргажа, олон тоото уншагшадые һонирхуулһан байна. Тэрээнһээ байтагай, мүнөө уедэ түүхэдэ орожо байһан бодото мээдээнүүдые ном соогоо оруулһан байна.
Тойсомой Галсан 2007 ондо Улаан-Баатар хотодо «Баавайнар” гэжэ ном хэблэн гаргаһан байна. Энэ ном соогоо зуун гушан хүнэй намтар бэшэһэн байна. Түрэһэн нютагайнгаа үндэр наүһатай эрхим хүнүүд тухай бэшэжэ, тэдэндээ мүнхын хүшөө бодхооһон байна гээ һаа, ехэ алдуу болохогүй.
Унаһан газар, угааһан уһаяа, ууган нютагаа үеын үедэ магтан дуулажа, арад түмэнэйнгөө еһо заншал үргэжэ, хүндэлжэ байһан байна.
“Тойсомой Галсанай бэшэһэн «Баавайнар» гэһэн ном тухайнь монгол арадай ехэ найруулагша Ц.Гайтавай шүлэгөөр иигэжэ хэлэхээр байна:
Номын худалдааны тавчуур дээр
Навсайн хэвтэлгүй,
Ногоон цэцэрлэгийн дунд
Залуучуудтай ярилцах болтугай гэжэ ерөөе!” –
гэжэ Монгол Улсын Соелын гавьяат зүтгэлтэн, ОХУ-ын Буриад улсын Соелын гавьяат ажалтан, орчуулагч Гүрбазарын Амар 2007 оны 8-р сарын 1-дэ бэшэһэн байна.